सम्बन्धित निकायलाई थाहै नदिई एनसेल बिक्री

सेयर खरिद–बिक्री सम्बन्धमा उद्योग विभागलाई पनि एनसेल आजियटाले जानकारी दिएको छैन । तथापि वैदेशिक लगानी तथा प्रविधि हस्तान्तरण ऐन–२०७५ को दफा १९ बमोजिम विदेशमा कारोबार भएको एक महिनाभित्र विभागलाई जानकारी गराउनुपर्ने प्रावधान भए पनि त्यसका लागि समय बाँकी नै रहेको विभाग स्रोत बताउँछ । ‘उनीहरू अहिलेसम्म विभागमा आएका छैनन्, हामीले पनि समाचारबाटै थाहा पाएका हौं । तर दफा १९ मै टेकेर खरिद–बिक्री गरेको दखिन्छ,’ विभागका एक अधिकारीले भने, ‘विदेशमा कारोबार गरे तापनि नेपालमा त्यसको दस्ताबेजीकरण नभएसम्म वा उद्योग विभागले स्वीकृत नगरेसम्म त्यो वैध हुँदैन ।’

प्राधिकरणले भने एनसेलमार्फत आजियटालाई स्पष्टीकरण मागेको हुनाले अबका केही दिनमा एनसेलले आजियटालाई सोधेर प्राधिकरणलाई स्पष्टीकरण दिन सक्ने स्रोतको भनाइ छ । यससँगै आजियटाले आफूले किनेकोभन्दा एकतिहाइ कम मूल्यमा बेलायतको स्पेक्ट्रलाइटलाई बेचेको विषय पनि सामाजिक सञ्जालदेखि सार्वजनिक छलफलमा प्रश्न उठेका छन् । कतिमा खरिद–बिक्री भयो भन्दा पनि विद्यमान नियम–कानुनको पालना भए/नभएकोमा खोजी हुनुपर्ने व्यवसायसम्बन्धी कानुनका जानकार अधिवक्ता प्रवीण सुवेदीको धारणा छ ।

‘एउटा सेयरधनीले आफ्नो सेयर बेच्छु भन्दा उसको कम्पनी र नियामकले स्वीकृति दियो भने यसमा केही पनि असर पर्दैन । तर नेपालीले विदेशमा कम्पनी खोलेर नेपालको सेयर खरिद गर्न लागेको छ,’ सुवेदी भन्छन्, ‘पहिलो कुरा त नेपाली नै हो भने विदेशमा लगानी गर्न वा कम्पनी खोल्न कसरी पायो ? नेपालको कानुनअनुसार त्यसो गर्न पाइन्न ।’ नेपालमा आएर अर्को लगानी गर्न यहाँको सरकारले दिने व्यवस्था नरहेको र नेपालीले विदेशमा लगानी गर्न नपाउने व्यवस्था हुँदाहुँदै कसरी खरिद सम्भव भयो भन्नेमा प्रश्न रहेको उनको भनाइ छ ।

एनसेलको पछिल्लो स्वामित्व प्रक्रियालाई नजिकबाट नियालेका एक जानकार आजियटा जस्तो ठूलो कम्पनीले सम्बन्धित देशको कानुनविपरीत हुने गरी प्रक्रिया अघि नबढाउने भन्दै प्राधिकरणको प्रश्नको जवाफ एनसेलले दिनुपर्नेमा जोड दिन्छन् । कुनै कम्पनीले आफ्नो सेयर घाटा खाएर बेच्छु भन्न पाउँछ तर सरकारको करलगायत सम्भावित आम्दानी गुम्ने अवस्था भए वा कानुनविपरीत देखिए सरकारले हेर्ने ठाउँ रहेको उनको बुझाइ छ । यद्यपि आजियटा र स्पेक्ट्रलाइटले सेयर स्वामित्व खरिद–बिक्रीमा सरकारलाई थोरै पुँजीगत लाभकर तिर्न न्यून मूल्य देखाएर कम्पनी बिक्री गरेको समेत अनुमान छ ।

एनसेलको सेयर स्वामित्व खरिद–बिक्रीसम्बन्धी प्रक्रियाको वैधानिकताबारे अदालतमा समेत प्रश्न उठाइएको छ । बुधबार आजियटाको निर्णय सार्वजनिक भएलगत्तै गोकुलबहादुर रोकायाले उच्च अदालत पाटनमा उक्त निर्णयविरुद्ध अन्तरिम आदेशको मागसहित रिट दायर गरेका थिए । त्यसको सुनुवाइ गर्दै शुक्रबार न्यायाधीश दीपेन्द्र अधिकारीको एकल इजलासले आजियटा र निवेदक पक्ष दुवैलाई मंसिर २५ मा छलफलका लागि उपस्थित हुन आदेश दिएको छ ।

दुई महिनाअघि मात्रै एक डलरमा बेलायतमा दर्ता गरिएको स्पेक्ट्रलाइट यूके नामक कम्पनीले एनसेलको ८० प्रतिशत सेयर खरिद गरेको हो । उक्त कम्पनी नेपाली मूलका सिंगापुरवासी सतीशलाल आचार्यका नाममा गत सेप्टेम्बर २६ मा दर्ता गरिएको छ । एनसेलको २० प्रतिशत सेयरको स्थानीय साझेदार सतीशलाल आचार्यकी श्रीमती भावना सिंह श्रेष्ठ सञ्चालक रहेको सुनिभेरा क्यापिटल भेन्चर प्रालिको नाममा छ । आचार्यको कम्पनी स्पेक्ट्रलाइट यूकेले एनसेलको ८० प्रतिशत सेयर खरिद गरेको विज्ञप्तिमार्फत जनाए पनि नेपाली सरकारी निकायलाई भने कुनै जानकारी दिइएको छैन ।

आजियटाले शुक्रबार साँझ जारी गरेको विज्ञप्तिमा आचार्यसमेतको उक्त कम्पनीले ५ करोड अमेरिकी डलर (६ अर्ब ६५ करोड रुपैयाँ) मा सेयर खरिद गरेको घोषणा गरिएको छ । जबकि यो ८० प्रतिशत सेयर २०७२ सालमा आजियटाले १ अर्ब ३६ करोड अमेरिकी डलर (तत्कालीन विनियम दरअनुसार १ खर्ब ४३ अर्ब रुपैयाँ) मा टेलियासोनेरासँग खरिद गरेको थियो । यसअघि एनसेलको ८० प्रतिशत सेयर खरिद–बिक्रीको कारोबार पनि विदेशमै भएको थियो । ट्याक्स हेभन (कर छलीका लागि अनुकूल मानिने) देशमा दर्ता रहेको रेनोल्ड्स होल्डिङ कम्पनीको स्वामित्व परिवर्तन गरी खरिद–बिक्री गर्दै आइएको छ ।