गर्मीसँगै सक्रिय हुँदैछ कोभिड, कारण के हो ?

झण्डै एक वर्षअघि (५ मे २०२३) विश्व स्वास्थ्य संगठनले कोभिड-१९ को ‘विश्वव्यापी स्वास्थ्य संकटकाल’ समाप्त भएको घोषणा गरेको थियो । यो घोषणासँगै विश्वले सन्तोषको सास फेरेको छ । कोभिड-१९ को लहरभरि नेपाल लगायत विश्वले आर्थिक, सामाजिक तथा मानसिक समस्याको अप्रत्यासित र दु:खद् सामना गर्नु परेको थियो । यद्यपि कोभिड पूर्णरुपमा बिलिन भएको वा हराइसकेको भने थिएन ।

सन् २०२४ सालको सुरुवातसँगै नेपालमा कोभिड-१९ ओमिक्रोन भेरियन्टको नयाँ सब-भेरियन्ट ‘जेएन १’ पुष्टि भएको थियो । तर यसको घातकता भने पहिलेका कोभिड लहरहरुको तुलनामा शून्यप्राय: देखियो । केही अगाडिसम्म फ्लु र कोभिड सँगसँगै देखिएको थियो, जसलाई यो लेखकले ‘फ्लुभिड’ भनेको थियो । तर अहिले अचाक्ली बढेको गर्मीसँगै कोभिड एक्लो तर थप सक्रिय हुँदै गइरहेको देखिन्छ ।

पछिल्लो केही दिन-हप्तादेखि बिरामीको संख्यामा देखिएको उकालो ग्राफले यही संकेत गरेको देखिन्छ । कोभिडको निश्चित सक्रिय हुने (बढ्ने) मौसम वा महिना स्पष्ट छैन अर्थात् विगतको अनुभवको आधारमा कोरोनालाई ‘मौसमी संक्रमण’ भनिहाल्ने आधार देखिंदैन । तर ओमिक्रोनको नयाँ सब-भेरियन्ट ‘जेएन १’ पुष्टि भएको लगभग तीन महिनापछि हाल अचानक किन कडा देखिंदै गइरहेको छ भन्ने प्रश्न भने खडा भएको देखिन्छ ।

पछिल्लो समय नेपाल विश्वकै एक वायु प्रदूषित देश पुष्टि भएको थियो र अहिले पनि यथावत् छ । वायु प्रदूषणबाट विभिन्न दीर्घरोग भएकाहरुमा जटिलता देखिन सक्ने उच्च जोखिम हुने गर्छ । कोभिडको महामारीको अवधिमा वैज्ञानिकहरुले कोभिड-वायु प्रदूषणबीच सम्बन्धको बारेमा पनि धेरै अनुसन्धान गरेका थिए ।

अनुसन्धानका नतिजाहरुले पीएम २.५ र पीएम १० सूक्ष्म कणले गर्दा कोरोना संक्रमितहरु उल्लेखनीय संख्यामा अस्पताल भर्ना हुनुपर्ने अवस्था आएको थियो । अर्थात् वायु प्रदूषणले कोरोना संक्रमितहरुमा थप जटिलता निम्त्याउने सक्ने भनेको हो । नेपाल विश्वको अति वायू प्रदुषित देश बन्दै गर्दा कोभिडका बिरामीको संख्यामा पनि अचानक वृद्धि हुनुले वायु प्रदूषणको कारण भएको हुनसक्छ । यो संयोग मात्र नहुन सक्छ । तसर्थ नेपाल वायु प्रदूषणबाट अत्याधिक आक्रान्त भएसम्म सम्भवत: कोभिडबाट अस्पताल भर्ना हुनेको संख्यामा उल्लेखनीय कमी हुने सम्भावना पनि कम देखिन्छ ।

नेपालमा सन् २०२४ सँगै ‘जेएन १’ पुष्टि भएपनि झण्डै तीन महिनासम्म कोभिडका बिरामी खासै देखिएको थिएन । विगतको अनुभवले कोरोना भाइरसमा स्वरुप परिवर्तन अर्थात् जिनमा हुने परिवर्तनले लक्षणमा पनि कडा वा नरम हुने गरेको देखिएको थियो । तसर्थ हाल कोभिड बिरामी बढ्नुमा पनि ‘जेएन १’ को जिनमा परिवर्तन भएको छ कि भन्ने आशंका गर्न सकिने ठाउँ छ ।